2014 yılında Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan krizi, 2022 yılında Rusya’nın özel askeri operasyonu takip etti ve küresel sistemde büyük bir kırılma yaşandı. Şubat 2022’de Rusya ve Ukrayna arasına bölgesel savaş başladı. An itibariyle Batı, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü koruması ve Rusya’nın askeri operasyon girişimi karşısında, Ukrayna’ya desteğini açıkladı. Elbette bunu Rusya’ya uygulanan siyasi ve iktisadi yaptırımlar takip etti. Ancak uluslararası sistem, tek taraflı bağımlılıklar ile sınırlı değildir. Rusya bu gerçeği fark etti ve sistem içinde yeni ortaklıklar kurarak ve tarihi bağları derinleştirerek hızla uygulamaya başladı. Bu açıdan Çin, Hindistan yeni ortaklıklar yaratılan ve var olan işbirliğini derinleştiren ülkeler olurken, ŞİÖ ve BRICS de Rusya’nın var olan, ABD sistemine karşı duracağı bir platform yaratma açısından değerli hale geldi. Üçüncü yılına giren Rusya –Ukrayna Savaşı’nda yaptırımlar karşısında Rusya, Batı’nın istediği ya da öngördüğü gibi zayıf bir konumda değildir. Vladimir Putin’in Asya’daki, Kuzey Kore ve Vietnam ziyaretleri, Rusya’nın zayıf konumda olmadığı gerçeğini gösterdi. Rusya var olan Soğuk Savaş dostluklarını ideolojik ortaklıklarını 21. yüzyıl versiyonu ile yeniden gün yüzüne çıkardı. Her ne kadar sistemde kutuplaşma söylemleri olsa da Rusya’nın gerçekten takip ettiği politika bu mudur? Yoksa çok kutuplu dünya girişiminin bir yansıması mıdır? Bu sorunun yanıtını Vladimir Putin’in Vietnam ve Kore ziyaretleri ile yanıtlayacağım.
Yaptırımların Derinleştirdiği Dostluk: Kuzey Kore- Rusya
Rusya ve Kuzey Kore ilişkileri Soğuk Savaş’a dayanan bir geçmişe sahiptir. Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan ülkelerden olan SSCB hızla bu yeni ülke ile de ittifak kurma adına anlaşma imzalamıştı. Bu anlaşmanın 75. yılında Vladimir Putin, Batı’yı endişelendiren yeni bir anlaşmayı daha Kuzey Kore ile imzaladı. Soğuk Savaş’ın 21. yüzyıl versiyonu olarak düşünülen Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması’nın maddeleri esasen bilinen işbirliği alanlarından farklı değildir. Ancak bu anlaşma uluslararası alanda Batı yaptırımları ile karşı karşıya olan iki ülkenin işbirliğini derinleştirdiği bir anlaşma olma açısından önemlidir. Putin tarafından 24 yıl sonra gerçekleştirilen bu tarihi ziyarette taraflar “saldırganlık” durumunda “karşılıklı yardım” taahhüdünde bulundular. Aynı zamanda Kuzey Kore lideri Kim Jong Un, Rusya’ya Ukrayna konusunda “tam destek” verdiğini açıkladı. Bu durum şaşırtıcı olmamakla beraber Kuzey Kore’nin, Rusya’ya yönelik yaptırımlar nedeni ile ulaşamadığı pek çok konuda da yardımcı olmakta idi. Bu destek karşısında Rusya’nın, Kuzey Kore’ye enerji ve askeri teknoloji desteği de anlaşma kapsamında öne çıkan bir konudur. Nitekim bu ziyaretin Batı tarafından endişeli takip edilmesinin de en temel çerçevesini bu durum oluşturmaktadır ve bu hususun temelde iki nedeni vardır. İlki Rusya’nın Batı’nın Kuzey Kore’ye yönelik yaptırımlarını aşma çabası ve Kuzey Kore’nin de Rusya sayesinde askeri ve teknolojik gelişimini sağlama çabalarını gerçekleştirmesidir. Yani Rusya’nın, Kuzey Kore’nin uydularını geliştirmesine yardım etmesi durumunda Kuzey Kore balistik füze yeteneklerini arttırabilir. Bu da öncelikle bölge ülkeleri Güney Kore ve Japonya gibi aktörler açısından sonra da ABD açısından güvenlik endişelerini arttıracak bir sorun olacaktır. İkincisi ise Kuzey Kore–Rusya ilişkilerinin derinleşmesi, Kuzey Kore için BM’de kendine karşı uygulanan yaptırımlarda bir veto gücü elde etmektedir. Rusya ise küresel olarak, Batı’ya işbirliklerini arttırdığı yeni ortaklarını desteklediği alanlar üzerinden mesaj vermektedir. Bu durumda tarafların her ikisi de kazançlı; üstelik sistemi eleştirerek çok kutuplu bir yaklaşım çağrısında bulunmaktadırlar.
Komünist Dost Vietnam ve Bambu Diplomasisi
2016 yılında Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri Nguyen Phu Trong, Bambu diplomasisini ilan ederken bunun arka planında dış politikadaki esnekliği vardı.[1] Vietnam ulusunun dayanıklılığını, esnekliğini ve gücünü temsil eden Bambu’nun dış politikada da uygulandığı 2021 yılından bu yana görülmektedir. Vladimir Putin’in, Doğu Asya turunda Kuzey Kore sonrasında Vietnam da bulunması şaşırtıcı değildir. Esasında 2017 yılında Putin’in, Vietnam ziyareti söz konusu idi. Ancak bu ziyaret diğerlerinden farklılık arz etmektedir çünkü Ukrayna savaşı devam ederken bu gezi de Rusya’nın, bölgede diplomatik desteğin bir göstergesidir.
Tıpkı Kuzey Kore gibi Vietnam’ın da Rusya ile bağları Soğuk Savaş döneminde başladı. Bu dönemde, Çin ve Batı tarafından izole edilen Vietnam, yaptırımlar karşısında büyük ölçüde Sovyet yardımı almıştı. Soğuk Savaş sonrası ise değişen uluslararası sistemde yeni ortaklıklar Vietnam için de söz konusudur. Bugün Rusya, Vietnam açısında güçlü bir ticari ortak değildir. Ancak bu ilişkilerin güçsüz olduğu yanılgısına kapılmamak gerekir çünkü Vietnam ağırlıklı Rus yapımı askeri teçhizatlar kullanmakta ve özellikle Güney Çin Denizi’nde, Rus petrol şirketleriyle petrol arama faaliyetlerinde ortak çalışmaktadır.[2] Bu durum Bambu diplomasisinin esnekliği ve aynı zamanda tarihsel bağların gücü ile değerlendirilebilir.
Putin’in Vietnam ziyaretinde de tıpkı Kuzey Kore ile olduğu gibi kapsamlı stratejik ortaklık kapsamında 15 belge imzalandı. Bu anlaşmalarda Kuzey Kore gibi savunma ya da güvenlik boyutu güçlü bir durum doğrudan yer almasa da, dikkat çeken en önemli adım savunma ittifaklarında birbirilerine karşı yer almama konusudur. Öte yandan ticari alanda ulusal para birimlerinin kullanılması konusudur. Bilindiği gibi Rusya, özellikle yaptırımlar da düşünüldüğünde yerel para birimlerine dair vurguları arttırmaktadır. Özellikle de BRICS’in de dolarizasyon politikası ile bu adım küresel boyut kazanmaktadır. Diğer bir konu ise güvenlik boyutudur. Putin’in özellikle bölgesel ve küresel düzeyde güçlü bir güvenlik mimarisi inşa etme çabası önemlidir. Burada amaç bloklaşmadan ziyade, tıpkı Kuzey Kore ziyaretinde de yer verildiği gibi çok merkezli/kutuplu yaklaşımlar ekseninde güvenlik hususunun sağlanmasıdır.
Vietnam’ın da Kuzey Kore’nin de çok kutuplu bir dünya panoraması sunması önemlidir. En azından her iki ülkenin çok kutuplu yaklaşımı Rusya açısından, Batı karşısında bir diplomatik destek alanı sağlamaktadır. Ancak Vietnam’ın özellikle Ukrayna konusunda bakış açısı Kuzey Kore kadar net değildir. Buna rağmen Vietnam’ın yine de Rusya açısından zımnen bir diplomatik destek alanı yarattığı düşünülebilir. Putin, Asya çıkarması ile Çin’in yanı sıra Kuzey Kore ve Vietnam ile komünizm bağlarının 21. yüzyılda revizyonunu gerçekleştirmektedir. Aynı zamanda her iki ülke ziyaretinde de uluslararası hukuka, devletlerarasında eşitlik ve müdahale etmeme ilkelerine dayanan adil bir dünya düzeni vurguları, var olan Batı değerlerini güçlü bir şekilde Batı’ya karşı dile getirmektedir. Bu açıdan bu ziyaretler Rusya için Batı değerleri ile Batı karşısında işbirliği, diplomasi ve güvenlik alanının eksenini oluşturmaktadır. Ayrıca sistemde Batı karşısında doğrudan bir kutuplaşma yaratmasa da, Rusya’nın yalnız olmadığı net olarak ortaya konmaktadır.
[1] https://en.vietnamplus.vn/vietnams-bamboo-diplomacy-from-tradition-to-innovation-post251418.vnp
[2] https://www.bbc.com/turkce/articles/c066l5pg0zpo