Çin, üçüncü ve en gelişmiş uçak gemisi Fujian (Türkçe okunuş: Fucien) için deniz denemelerine başladı. Tamamen yerli olarak tasarlanıp üretilen Fujian, 2019 sonlarında hizmete giren Shandong (Şendon) ve 1998 yılında Ukrayna’dan alınan Liaoning (Liaonin) gemisinden daha büyük ve daha gelişmiş özelliklere sahip. Yeni uçak gemisi, başta elektromanyetik mancınık sistemi olmak üzere teknik özellikleri bakımından ABD Donanmasının elindeki en yeni taşıyıcı olan USS Gerald R Ford ile mukayese edilirken, Çin’in son uçak gemisine Fujian ismini vermesi de dikkat çekiyor.
Çin uçak gemilerini nasıl isimlendiriyor?
Çin Askeri Gemi İsimlendirme Yönetmeliği’ne göre Çin Donanmasının kullanımına sunulan kruvazörler ve büyük tip gemiler, Çin’de merkezi hükümete bağlı eyalet ve şehirlerin isimlerini alır. Daha önceki iki uçak gemisine Shandong ve Liaoning eyaletlerinin isimleri verildi.
Ülkenin ilk uçak gemisine adını veren Liaoning eyaleti önemli bir ağır sanayi üssü olarak Ukrayna’dan alınan ilk uçak gemisinin tamamlanmasında önemli rol oynadı. Çin Donanmasının uçak gemisi tabanlı uçak pilotlarını eğitme üssü de Liaoning eyaletindeki Xingcheng’de bulunuyor. Çin’in ikinci uçak gemisi ise ismini yine bir kıyı eyaleti olan Shandong’dan aldı. Tarihte Konfüçyüs’ün memleketi olarak bilinen Shandong, Qing Hanedanı döneminin dört büyük donanma kuvvetinden (diğerleri Nanyang, Guangdong, Fujian) biri olan Beiyang Filosu’nun üslerinden biriydi.
Nihayet üçüncü ve en gelişmiş uçak gemisine Fujian eyaletinin isminin verilmesi, sadece yönetmeliğe uygun olarak sıradan bir kıyı eyaletinin isminin seçilmesi gibi durmuyor. Bu isim, üzerinde düşünülmüş tarihsel ve jeopolitik anlamlar taşıyor.
Tayvan’a en yakın nokta
Coğrafi konum açısından Fujian eyaleti, Çin’in güneyinde Tayvan Boğazı’nın tam karşı yakasında bulunuyor. Tayvan Boğazı’nda yıllardır alışılagelen statükonun daha ne kadar sürdürülebileceğinin tartışıldığı yıllarda, Çin, Fujian adını verdiği uçak gemisini suya indiriyor. Dolayısıyla bu isimlendirme, Tayvan meselesi ve Güney Çin Denizi’ndeki egemenlik ihtilafları bağlamında Çin Donanmasının iddiasının altını çiziyor.
Fujian uçak gemisi için isim önerileri tartışılırken, Çin’de internet kullanıcılarının en çok önerdiği isim Tayvan’dı. Bu elbette uluslararası siyaset açısından kışkırtıcı bir adım olarak algılanabilir, dahası Tayvan’la barışçı birleşme hesaplarına zarar verebilirdi. Uçak gemisi için Tayvan ismi seçilmese de, Çin anakarasında Tayvan’a en yakın kara parçasının isminin seçilmesi yeterince manidar.
Aşağılanma Yüzyılı’ndan “Ulusal Şahlanmaya”
İşin bir de tarihi boyutu var. Çinliler I. Afyon Savaşı (1839) ile başlayıp 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla sona eren uzun dönemi “Aşağılanma Yüzyılı” olarak adlandırıyor. Söz konusu yüz yıllık dönemde Çin, ardı arkası kesilmeyen hezimetler, siyasi bölünmüşlük, yabancı işgaller, dış dayatmalar, topraklarının ilhak edilmesi gibi tam anlamıyla diz çöktüğü hadiselerle boğuşuyordu. Bu dönemde gerçekleşen onlarca yenilgiden biri 1884-1885 Çin-Fransız Savaşı idi. Fujian açıklarından Vietnam kıyılarına uzanan geniş bir sahada cereyan eden savaşta Qing Hanedanı’nın Fujian Filosu tamamen imha edildi.
Bu tarihsel bağlamda bakıldığında Fujian uçak gemisi, tıpkı bir dönem Amiral Zheng He (1371-1433) komutasında olduğu gibi Çin’in açık denizlere uzanma hayalini temsil ettiği kadar, geçmiş hezimetlerin hâlen akılda tutulduğunun da göstergesidir. Liaoning ve Shandong uçak gemilerinin ardından Fujian uçak gemisi, Çin Donanmasının kıyı ve açık denizlerden uzak denizlere ve okyanuslara doğru genişleyen vizyonuna işaret ediyor. Çin, 19. yüzyılda yabancı güçlere karşı savunmasızlığının esas olarak denizlerdeki zayıflıktan kaynaklandığına inanıyor ve Xi Jinping döneminin orduda modernizasyon hamlesinde donanma kritik önem taşıyor. Xi dönemiyle özdeşleşen sloganlardan biri olan “Çin halkının yeniden şahlanması” (Zhonghua Minzu Weida Fuxing) hedefi, ancak bu Aşağılanma Yüzyılı anlatısı göz önünde bulundurulduğunda tarihsel bir zemine oturuyor.
Xi Jinping Blinken’i Fujian Salonunda kabul etti
Geçtiğimiz hafta ABD Dışişleri Bakanı Blinken’in Çin ziyaretiyle ilgili haberlerin satır aralarını okuyanlar, Fujian kelimesine rastlamış olmalılar. Çin lideri Xi Jinping, Blinken ve beraberindeki Amerikan heyetini Pekin’deki Büyük Halk Toplantı Sarayı’nda bulunan Fujian salonunda kabul etti. (Pekin’in merkezinde Tiananmen Meydanı’nda yer alan bu binadaki salonlara da Çin’deki eyaletlerin isimleri verilmiştir.) Blinken’in ziyaretinden birkaç gün sonra Fujian uçak gemisinin deniz denemeleri için suya indirilmesi ile Blinken’in Fujian Salonunda kabul edilmesi arasında doğrudan bir bağ olduğunu iddia etmek zor. Ancak Fujian eyaleti Çin lideri Xi için sıradan bir eyalet değil.
Xi Jinping, Çin’de siyasetin zirvesine uzanan kariyer yolculuğunda Fujian eyaletinde tam 17 sene görev yaptı. Geçmişte Fujian’de Xi ile beraber mesai yapan birçok isim, devlet kadrolarında yüksek makamlara geldi. Fujian kadrosu bir dönem özellikle ordu ve emniyette etkiliydi. Uçak gemisinin Fujian ismini alması, bu yönüyle “Fujian benim ikinci memleketim” diyen Cumhurbaşkanı Xi’yi onurlandıran bir tercih olarak da görülebilir.
Xi, Fujian yıllarında mesaisinin önemli bir kısmını Tayvan’la anakara arasındaki ekonomik ilişkileri geliştirmek kadar, bölgedeki askeri hareketliliği izlemeye ayırdı. Genel Sekreter olarak Parti’nin ve Merkezi Askeri Komisyon Başkanı (“Başkomutan”) olarak Halk Kurtuluş Ordusu’nun başına geçtiğinde, Xi’nin iddialı hedeflerinden biri “güçlü bir denizcilik ülkesi” (海洋强国, Haiyang Qiangguo) olmaktı. Orduyu yalnızca Tayvan’ı izleyen ve ülke savunmasına odaklanan çevresel bir güç olmanın ötesinde bölgesel ve küresel bir sefer gücü hâline getirmek için ileri adımlar atıldı.
Deniz İpek Yolu’nun Çin’deki başlangıç noktası
Fujian eyaletinin idari merkezi olarak Fuzhou şehri, ekonomik merkezi olarak Xiamen ve kültür merkezi Quanzhou şehri öne çıkıyor. İbn-i Battuta ve Marco Polo seyahatnamelerinde bahsi geçen Quanzhou, Çin’de “Deniz İpek Yolu’nun başlangıç noktası” olarak kabul ediliyor. Çok erken tarihlerde Quanzhou ile Hindistan’dan İran ve Umman’a kadar uzanan dünya çapında onlarca liman arasında ticari bağlantılar kuruluydu. Çin bugün de tarihi ipek yollarına benzer şekilde uluslararası deniz ve kara rotaları üzerinde aktif ticaret bağları tesis etmiş durumda. Dolayısıyla Fujian uçak gemisini, Çin’in dünya çapında ticari ve ekonomik menfaatlerini koruma mesajı olarak da düşünmek mümkün.
[K. Emre Demir, ODAP Çin ve Asya-Pasifik Araştırmaları Masası bünyesinde görev almaktadır.]
